10- سبک­های رهبری

به نظر فیدلر (1967) سبک رهبری عبارت است از زیربنای ساختار نیاز فرد که رفتار او را در وضعیت­های مختلف بر می­انگیزد (خلیلی شورینی، 1372، ص135).

و در تعریفی دیگر از سبک رهبری آمده است:

"ساختار نیاز اساسی فرد است که انگیزه رفتار او را در وضعیت­های مختلف رهبری تعیین می­کند، بنابراین نشان دهنده ثبات هدفها و نیازها در وضعیت­های متفاوت است. مطابق این تعریف، سبک رهبری یا رفتار رهبری تغییر نمی­کند. سبک رهبری فرد با شخصیت او همتراز است" (فیدلر، 1974، ص94).

11- انواع سبک­های رهبری:

سبک­هایی که رهبران در سازمانها بطور غالب مورد استفاده قرار می­دهند. به چند شیوه تقسیم بندی شده است که چند نمونه از آنرا ذکر می­نماییم.

الف- کیت دیویس ونیوستروم رهبران را از نظر استفاده از شیوه رهبری به دو دسته رهبران مثبت و رهبران منفی تقسیم می­کنند. بطوریکه اگر آنها بیشتر روی اعطای پاداش تأکید کنند، شیوه رهبری مثبت است و چنانچه تاکید روی تنبیه و ارعاب باشد، سبک رهبری منفی است. رهبران منفی در واقع ریاست می­کنند نه رهبری. پیوستار سبک رهبری دامنه­ای دارد که حدود آن از رهبری قویاً مثبت تا رهبری قویاً منفی در تغییر است.

تقریباً هر مدیری روزانه از هریک از شیوه­های رهبری استفاده می­کند. مدل استبدادی به اعمال شیوه منفی و مدل دموکراتیک بر شیوه مثبت تاکید دارد. رهبری مثبت معمولاً رضایت شغلی بیشتر و عملکرد بالاتری را به دنبال دارد.

ب- براساس چگونگی اعمال اختیارات به وسیله رهبران، سبکهای رهبری به سه نوع متمایز تقسیم می­شوند:

- رهبری استبدادی: رهبر مستبد شخصی است که دستور می­دهد و انتظار دارد اوامرش مورد قبول و اجرا واقع شود و اختیارات و تصمیم گیری در نزد وی متمرکز است که خودداری مزایا و معایبی می­باشد. این نوع رهبری هنگامی که کارکنان تازه به شغل گمارده شده باشند و تجربه­ای نداشته باشند و هنگام بحران و موقعیتهای اضطراری و همچنین موقعی که مرئوسان مسئولیت پذیر نباشند یا فقط تحت نظر مستمر کار کنند، مفید به نظر می­رسد از معایب این روش این است که ارتباطات یک طرفه بدون بازخورد منجر به ایجاد سوء تفاهمات و قطع ارتباط می­شود و همچنین چون آزادی کارکنان سلب می­شود، کارکنان نسبت به هدفهای سازمان احساس تعهد نمی­کنند. زمانیکه کارکنان از دانش حرفه­ای کافی برخوردار باشند و انجام موفقیت آمیز کار مستلزم کار تیمی و روحیه همکاری باشد، این روش مناسب نیست.

- رهبری دمکراتیک: رهبرانی که از روش دمکراتیک یا اشتراک مساعی استفاده می­کنند به نیازها و علایق کارکنان توجه دارند و اختیارات را بطور غیر متمرکز اعمال می­کنند و اصولاً اشتراک مساعی نمی­تواند مانند روش استبدادی یکطرفه باشد زیرا حداقل باید در تصمیم گیریها با کارکنان مشورت شود. رهبر و گروه بصورت یک واحد اجتماعی عمل می­کنند و کارکنان از شرایطی که در شغل آنان تاثیر می­کند، مطلع شده و تشویق می­شوند که اندیشه­های خود را ارائه کنند.

چون این روش موجب افزایش رضایت و بازدهی می­شود و همچنین به علت مشارکت کارکنان در تصمیم گیری و امور مربوط به خودشان نیاز و قدر منزلت آنان ارضا می­شود، کارکنان نسبت به ایجاد تغییر در سازمان متعهد می­شوند و حس اعتماد و همکاری و وفاداری در بین کارکنان تشویق می­شود ولی از آنجا که رهبری دموکراتیک مستلزم وجود شرایط مطلوب است به این معنی که کارکنان باید مطلع، سازمان یافته و تحصیل کرده باشند و این امر همیشه امکانپذیر نیست، این روش همیشه توصیه نمی­شود. در ضمن این روش وقت گیر است و رعایت نقطه نظرات و اندیشه­های دیگران ممکن است تصمیم گیری را دشوار کند و در نتیجه موجب یأس و ناامیدی مدیریت شود.

- رهبری عدم مداخله یا آزاد: رهبری عدم مداخله یا آزاد از اعمال قدرت و دخالت در کارها اجتناب می­کند. در این روش رهبر فقط نقش هماهنگ کننده و راهنما را ایفا می­کند. در رهبری عدم مداخله، سهم رهبر در تصمیم گیری­ها به حساب نمی­آید در نتیجه اعمال این نوع رهبری، در هدفهای واحدهای مختلف سازمان تداخل ایجاد می­شود و رسیدن به آنها مشکل شده و بالاخره کار به بی نظمی می­کشد. از این رو سبک مزبور کمتر مورد استفاده قرار می­گیرد. در این نوع روش آزادی فردی و گروهی در حد اعلای ممکن تأمین می­شود و روحیه گروهی تقویت می­شود و باعث بروز خلاقیت می­شود. در مواردی که انگیزه کسب موفقیت درافراد قوی باشد، نگرش مزبور مفید است. از معایب این روش این است که رهبری عدم مداخله ممکن است به فعالیتهای سازمان نیافته، بی نظمی و تقلیل بازدهی منجر شود و در نتیجه فقدان تصمیم گیری شخص، احساس نا امنی بوجود آید (ایران نژاد پاریزی، ساسان گهر، 1380، ص431-430).

جدول 2-2: مقایسه سبکهای رهبری استبدادی، دمکراتیک و عدم مداخله (تاپن، 1995، ص82).